Dünyanın En Tuhaf Kartografik Kavgaları
Görünmez ve sıklıkla hakem kararıyla belirlenen bir şey için coğrafi sınırlar muazzam bir etkiye sahiptir. Küresel jeopolitik arazi kapma tarihinde sayısız savaş, birden fazla farklı ülke tarafından – ve bazen birkaç- dünyanın parçaları üzerinde hak iddia etmesi sonucunda ortaya çıktı. Diğer zamanlarda da bu bölgesel anlaşmazlıklar daha beklenmedik durumlarla sonuçlandı.
Tuhaf çizilmiş sınırlar, aynı anda iki ülkede faaliyet gösteren küçük bir kütüphane, bir dağın zirvesinde yer alan dört taraflı sınır ve şaşırtıcı zikzaklardan oluşan uluslararası bir sınır gibi coğrafi anomalilere yol açtı.
Ama bazen tuhaf bir sınırın üzerinde sadece karar verilememe durumu vardır. Bugün dünya üzerinde böyle, acayip kartografik davalara da neden olan yüzün üzerinde tartışmalı sınır vardır. Aşağıda bunların en tuhaf olanlarından 10 tanesi bulunuyor.
Märket Deniz Feneri
İSVİÇRE
Märket Deniz Feneri. (Fotoğraf: Havang/CC BY 2.0)
Bir mimarın adanın yanlış tarafında bir deniz feneri inşa etmesi yüzünden Nordik adası üzerinde uzun yıllardır süren anlaşmazlık başladı. 19. yüzyılın sonlarında Fin toprakları, Rus egemenliği altında iken Märket Adası Finlandiya ve İsveç arasında bölünmüş küçük ıssız bir adaydı. Birkaç geminin batmasına olan katkısından dolayı güvenilmez bir toprak parçası olarak da görüldü. Rus çarı Alexander III adanın en yüksek noktasında bir deniz feneri inşa etmesi için Finli bir mimara emir verdi – sınırın İsveç tarafında olacak şekilde. Deniz feneri resmen İsveç topraklarında olmasına rağmen, Finliler bunun için savaştı. İki ülke arasında gerginlik attı ve sonunda 1985 yılında karşılıklı bir karar verdiler: Fin toprakları üzerindeki deniz feneri arazisi için gelişigüzel bir Z-şekline adanın sınırlarını yeniden çizmek.
Marble Hill
NEW YORK, NEW YORK
(Fotoğraf: Luke J Spencer/Atlas Obscura)
Tartışmalı bölgeler çoğunlukla adalardır ve Manhattan da istisna değildir.
Manhattan’ın küçük bir parçası fiziksel olarak New York’un kuzey ilçesi Bronx’un parçası: Marbell Hill adlı şirin mahalle.
İki ilçe bir yüzyıldan daha uzun süredir bu eski ada mahallesinde halat çekme savaşı oynuyor. Kavga, Manhattan’ın kuzey mahallesinin sağ kesitinde, Harlem Gemi Kanalı’nın inşası neticesinde Marbell Hill’in bir adaya dönüşmesiyle başladı. 1914 yılına kadar, eski dere sonunda doldurulurken, Marble Hill fiziksel olarak Bronx’un parçası oldu ama hala yasal olarak Manhattan’ın parçası.
Kuril Adaları
Kuril Adalarındaki volkan. (Fotoğraf: Eliezg/CC BY-SA 3.0)
Pasifik Okyanusu’ndaki volkanik adalar dizisi İkinci Dünya Savaşı’ndaki belirsizliğini koruyor. Bu adalar bir savaşın başlatması ama birinin sonunun da bir türlü gelmemesinin sebebi.
Rusya ve Japonya arasındaki belirsizlik, 2. Dünya Savaşı’nın resmi sonuna erse de iki ulusun barış anlaması imzalamasına engel oldu.
İki ülkeye eşit uzaklıkta olan bu ada, denizlerin altında potansiyel olarak büyük petrol ve doğal gaz rezervleri de dâhil olmak üzere, zengin doğal kaynaklara sahiptir.
Japonya’da Kuzey Toprakları ve Rusya’da Güney Kuriller olarak bilinen bu adaların dördü bugün de devam eden mülkiyet anlaşmazlığının merkezinde yer alıyor.
Anlaşmazlık konusunda yıllar boyunca onlarca potansiyel çözüm ortaya çıksa da süper güçler arasındaki görüşmeler çıkmazdadır. İkinci Dünya Savaşının Japonya ve Rusya arasında resmi olarak ne zaman biteceği konusu belirsizdir.
Preach Vihear Tapınağı
KULEAEN, TAYLAND
Preah Vihear Tapınağı. (Fotoğraf: Khao Phra Viharn/Puclic Domain)
Kamboçya ‘nın yakınlarında bir platoda bulunan bu tapınak, Hinduizm ‘de yıkım ve yeniden doğuş tanrısı olarak bilinen Şiva ‘ya adanmış. 11. yy’da inşa edilen tapınak sebebiyle Tayland Kamboçya ilişkileri gergindir. Her ne kadar tapınağın Kamboçya sınırlarında olduğu belirlenmiş olsa da giriş yolu Tayland topraklarından geçer.
Uluslararası Adalet Divanı, Tayland ile Kamboçya arasında uzun zamandır tartışma konusu olan Preah Vihear tapınağı yakınındaki toprak parçasının Kamboçya’ya ait olduğunu kararlaştırdı.
İki ülke arasında krize yol açan anlaşmazlığı görüşen Lahey’deki mahkeme heyeti, 1962 yılında alınan, tapınağın Kamboçya’ya ait olduğuna yönelik mahkeme kararı gereğince, söz konusu toprakların da bu ülkeye ait olduğu sonucuna varıldığını bildirdi. Mahkeme, bu karardan sonra Tayland’ın bölgedeki güvenlik güçlerini çekmesi gerektiğine de hükmetti.
Her iki ülke de yılladır, UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer alan tapınak ve tapınağın etrafındaki topraklar konusunda hak iddia ediyor. 1962 yılında tapınağın Kamboçya’ya ait olduğuna hükmeden Adalet Divanı’nın topraklar konusunda verdiği bu son karardan sonra iki ülke arasındaki krizin çözülmesi bekleniyor.
Liberland
HIRVATİSTAN
(Fotoğraf: Liberland Resmi Facebook Sayfası)
Bu kendi kendine bağımsızlığını ilan eden mikro ülke, Tuna Nehri’yle ayrılan iki ülke olan Sırbistan ve Hırvatistan arasındaki eski bir sınır anlaşmazlığının ilginç sonucudur.
Sınır anlaşmazlığının doğası gereği Hırvatistan aslında Sırbistan’a ait olduğuna inandığı bugünkü Hırvat toprağının dört mil karesini bırakıyor. Ama Sırbistan’ın iddiası öyle değil.
Hırvatistan ve Sırbistan arasındaki sınır anlaşmazlığı nedeniyle 24 yıldır terra nullius, yani kimseye ait olmayan 7 kilometrekarelik toprakta, Çek Cumhuriyeti vatandaşı, politik aktivist Vit Jedlicka, arkadaşlarıyla birlikte, yanlarına bir gazeteciyi alıp bu kıraç topraklarda yeni bir ülke kurduklarını dünyaya ilan ettiler. Jedlicka, Liberland’in ilk Cumhurbaşkanı oldu. İnternet çağının bir 13 Nisan gününde kurulan ülke, kısa sürede büyük bir üne ulaştı.
PANCHAGARH, BENGLADEŞ
(Fotoğraf: Brendan Whyte/Used with Permission)
Burada tam bir jeopolitik anormallikten söz edebiliriz. Hindistan’ın Bangladeş sınırındaki Cooch-Behar bölgesi ya da Bangladeş’in Hindistan sınırındaki Cooch-Behar bölgesi de desek yanlış olmayacak, Dünyanın en karmaşık sınır çizgilerinden birine sahiptir. Haritalara bakınca şaşkınlığa düşüren sınır şeridi, beraberinde sorunları da getiriyor. Hindistan’a ve Bangladeş’e ait toprak parçalarının iç içe geçtiği bölgede halk, her gün iki ülke arasında gidip gelmek zorunda. Akla zarar bu durumu şöyle izah etmeye çalışalım; Hindistan’ın Balapara Khagrabari kasabası, Bangladeş’e ait topraklarda yer alıyor. Ama bu topraklar da yine Hindistan’a ait Dahala Khagrabari bölgesinde yer alıyor.
Üç Ülke Anıtı
FİNLANDİYA
(Fotoğraf: Veraldar/CC BY-SA 3.0)
İsviçre’de Trerilsröset, Norveç’te Treriksrøysa ve Finlandiya’da Kolmen valtakunnan rajapyykki şeklinde alternatif isimleri bulunan anıta kabaca çevirisiyle Üç Ülke Anıtı da deniyor. Anıt üç ülke arasında bir sınır anlaşmazlığını çözmek için 1897 yılında inşa edilmeye başlanmıştır. Çok sayıda müzakerenin sonunda, üç ülke nihayet sınır konusunda anlaştı ve sınırın gölün ortasında olduğuna karar verdi. Bu taş anıtın inşasını durdurmadı.
Point Roberst
WASHINGTON
(Fotoğraf: doviende/CC BY-SA 2.0)
Sorunların bir kısmı 49. Paralelin çizilmesi sırasında, Kanada ve ABD arasındaki sınırda çıktı. Vancouver Adası’nın hayali bir çizgiyle ikiye bölünmesi de bu soruna dâhil. Bazı tartışmaların ardından, tüm adanın Kanada’da kalmasını belirleyen bir anlaşma nihayet yapıldı. Ancak, her iki taraf da Vancouver tam güneyinde yer alan Tsawwassen yarımadasının varlığını, fark edemedi. Keşfedildiğindeyse artık çok geçti: anlaşmaya göre Kanada’da küçük bir parça kesilip ABD’ye verilmişti. Point Roberts sakinleri bugün yarımadanın güney ucundaki
Bugün Point Roberst sakinleri, yarımadanın güney ucunda bir Amerikan bir eksklav, şehirden ayrılmak için uluslararası bir sınırı geçmek şark.
Eksklav (ing. exclave): Bir ülkenin başla bir ülke içinde bulunan, tamamı o ülke karasıyla çevrili olan parçası.
Spratly Adaları
SPRATLY ADALARI, GÜNEY ÇİN DENİZİ
(Fotoğraf: ABD Ordusu/Kamu malı)
Okyanus üzerinde dağınık halde toplamda 400 bin kilometrekarelik alana dağılmış adalar önemsiz görünebilir. Ancak uluslararası politikalar ve coğrafi konumun etkileriyle altıdan fazla ülke arasındaki bir anlaşmazlığın merkezi haline gelmiş durumdalar.
Çin, Tayvan, Filipinler, Vietnam, Malezya ve Brunei Sultanlığı, askeri bir varlık oluşturmak ve hatta koloni kurmak girişiminde bulunan bu ülkelerin hepsi de yeterince önemli gördükleri bu adalar üzerinde hak iddia etmekteler. Ama neden? Sebep şaşırtıcı değil, çatışmaların merkezinde petrol yatıyor.
Machias Seal Adası
ABD/KANADA
(Fotoğraf: Melissa McMasters/CC BY 2.0)
Birçok Amerikalı ve Kanadalı bile ABD ve Kanada arasından bu güne kadar beş sınır anlaşmazlığı olduğunu bilmez. Örneğin; 1825’teki bir anlaşmada, Fransızca “jusqu’à” kelimesinin farklı yorumlanması sebebiyle olan bir tane vardır.
Bu beş taneden dördü, iki komşu ülke tarafından Maine Körfezi’ndeki Machias Seal Adası üzerinde bir su alanında hak iddia edilmesiyle ilgilidir.
Küçük ada, hala haklı olduğunu düşünen Kanada’nın ümidini kırmak için Paris Antlaşması neticesinde ABD’ye verilmesinden Amerikan Devrimi sonrasına kadar sömürgeci güçlerin dikkatini çekmemişti.
1700lerin sonlarından itibaren Machias Seal Adası iki ülke arasında hak iddiasına neden oldu. Bugün, ada üzerinde sadece bir yapı var, ada üzerinde hak iddia eden Kanada’nın teminatı gibi gördüğü bir deniz feneri. ABD ise hala fenerin varlığı kabul etmiyor.
kapak fotoğrafı: Moheen Reeyad/CC BY-SA 4.0)