Sıfırdan icat edilen nadir bir yazı, yazının evrimine dair ipuçları barındırıyor.

Liberya’daki bir dilde nadir bir el yazısı, yazılı dillerin nasıl geliştiğine dair bazı yeni bilgiler veriyor.

Avustralya, New England Üniversitesi’nde olan dilbilimsel antropolog Piers Kelly, “Vai yazısı, yaklaşık 1834’te ezilmiş meyvelerden yapılmış mürekkeple yazan, hiç okuma yazma bilmeyen sekiz kişi tarafından sıfırdan yaratıldı. İzolasyonu ve günümüze kadar gelişmeye devam etmesi sayesinde, yazının kısa zaman aralıklarında nasıl geliştiği hakkında bize önemli bir şeyler anlatabileceğini düşündük.” diyor.

1834 tarihli en eski Vai yazısı (solda) ve metnin modern versiyonunda yazılmış aynı pasajlar (sağda).

Şimdiye kadar bildiğimiz kadarıyla, yazının icadı yaklaşık 5.000 yıl önce Ortadoğu’da oldu ve defalarca yeniden icat edildi. Nijerya ve Senegal gibi yerlerde bugün hala yeni yazı sistemleri oluşturuluyor. Tıpkı Vai yazısı gibi, en eski yazı sistemlerinin bile tek bir nesil içinde küçük insan grupları tarafından oluşturulduğu düşünülmektedir. Araştırma ekibi, nesiller boyunca ilerledikçe bu sistemlerin zamanla daha basit hale geldiğini öne sürüyor. Kelly, “Harflerin resimlerden soyut işaretlere dönüştüğüne dair ünlü bir hipotez var” diyor. Örneğin, ekip makalelerinde bu durumu “Mısır hiyerogliflerinin ikonik öküz başı Fenike [alef] ve sonunda Roma harfine dönüştü” diye açıklıyor.

Kelly şunu da not ediyor: “Ama aynı zamanda erken dönem yazılarda çok sayıda soyut harf şekli vardır. Bunun yerine, işaretlerin nispeten karmaşık olarak başlayacağını ve ardından yeni nesil yazarlar ve okuyucular arasında daha basit hale geleceğini tahmin ettik.”

Vai’yi yaratan sekiz kişi, bir rüyadan ilham alarak dillerinin her bir hecesi için semboller tasarlamaya başladı. Seçtikleri semboller hamile bir kadın, su ve mermi gibi fiziksel şeyleri ve daha soyut geleneksel amblemleri temsil ediyordu.

Yazı daha sonra, okur yazar bir öğretmen tarafından, hatırlaması oldukça zor 200 harfle bir çırak öğrenciye aktarıldı. Bugün bu yazı pandemi döneminde sağlıkla ilgili bilgiler vermek için bile hala kullanılmakta. Kelly ve Max Planck Enstitüsü’nden meslektaşları, çeşitli ülkelerdeki arşivleri kullanarak 1834’ten itibaren Vai halkının 200 heceli alfabesini analiz ettiler. Aşağıda Vai harflerinden üçü için yaptıkları gözlemlerin bir animasyonu var: ꔫ ‘bhi’ , ꗌ ‘tho’ ve ꔱ ‘fi’.

Bu araştırma Current Anthropology’de yayınlandı.

sciencealert.com